(spoilers binnen voor Cyberpunk 2077: Phantom Liberty; TW: discussie over zelfmoord)
Twee voortvluchtigen rijden op een monorail. Ze zijn aan gevangenneming ontsnapt. Ze zijn gratis thuis. Ze zijn allebei moe, bloederig, gekneusd, maar hoopvol. De monorail staat op het punt hen naar de vrijheid te brengen, naar een plek waar geen van hun onmetelijke misdaden ertoe doet, waar het leven weer waarde kan krijgen, waar ze allebei opnieuw kunnen beginnen.
Nu aan het spelen: Cyberpunk 2077: Phantom Liberty — Officiële filmtrailer
Behalve, nee, dat kunnen ze niet. Eén van hen is een leugenaar. De leugen betekent dat slechts één van hen vrij mag zijn. Ze verdienen het allebei en hebben enorme hoeveelheden pijn ervaren om het te krijgen. Maar slechts één. De leugenaar is bewusteloos gevallen. De ander heeft een keuze te maken.
En op dat moment pauzeer ik Cyberpunk 2077 voor het eerst tijdens een dialoogoptie, slechts enkele ogenblikken na het einde van Phantom Liberty, om serieus na te denken over de gevolgen van wat er daarna gebeurt. Een paar minuten later bel ik. En terwijl de laatste paar uur van het spel zich afspelen, denk ik aan een monoloog.
“Het moeilijkste voor mij was het leven verlaten. Ik hou nog steeds van het leven. We werden behandeld als filmsterren met spieren. We hadden het allemaal alleen maar om erom te vragen… Alles wat ik wilde was slechts een telefoontje verwijderd. Gratis auto's. De sleutels van een tiental schuilplaatsen verspreid over de stad. Ik zou in een weekend 20 tot 30 duizend wedden, en dan zou ik de winst binnen een week verspelen of naar de haaien gaan om de bookmakers terug te betalen. Het maakte niet uit. Het betekende niets. Als ik blut was, ging ik erop uit om nog meer te beroven. We hebben alles gerund. We hebben de politie betaald. Wij hebben advocaten betaald. Wij hebben rechters betaald. Iedereen had zijn handen uitgestoken. Alles lag voor het oprapen. En nu is het allemaal voorbij. En dat is het moeilijkste deel. Tegenwoordig is alles anders. Er is geen actie. Ik moet wachten, net als iedereen. Kan niet eens fatsoenlijk eten krijgen. Direct nadat ik hier aankwam, bestelde ik spaghetti met marinarasaus, en ik kreeg eiernoedels en ketchup. Ik ben een gemiddelde niemand. Ik mag de rest van mijn leven als een schnook leven.
Een scène uit Phantom Liberty
Die monoloog is, voor degenen die het niet weten, hoe Martin Scorsese’s misdaaddrama-meesterwerk Goodfellas eindigt. Henry Hill, een hooggeplaatste gangster, keert zich tegen zijn vrienden, gaat in de getuigenbescherming en zijn ultieme straf is... een behoorlijk fatsoenlijk, zij het saai, leven leiden in de buitenwijken. Het is eigenlijk een vrij gebruikelijk motief in het werk van Scorsese: het normale leven voelt als een verraad aan het ongewisse. Een soortgelijk lot wacht op Ace Rothstein in Casino, Jordan Belfort in Wolf of Wall Street, Frank Sheeran in The Irishman, Hell, en zelfs op Sebastião Rodrigues in Silence. Het vagevuur is de plek waar de overgrote meerderheid van ons ons dagelijks leven leidt, om nooit absurde, extatische hoogtepunten of angstaanjagende, bloedige, brutale dieptepunten te bereiken. Het wordt doorgaans niet ingelijst als een happy end of een downer-einde. Het is gewoon een einde, zo schandelijk als de meesten van ons ooit zullen ervaren, alleen opmerkelijk vanwege het contrast in waar deze personages zijn geweest.
Dat is niet het einde dat je vaak ziet in een videogame, om vrij voor de hand liggende redenen eigenlijk. Vooral in de AAA-wereld is dit een medium dat de neiging heeft om de macht en vrijheid van de speler voorop te stellen, en heel weinig ontwikkelaars die proberen hun publiek maximaal te benutten, willen het plezier verpesten door de speler het gevoel te geven dat hij een schnook is. Zelfs in FromSoftware-titels, waar je er zeker meer voor zult verdienen dan in de meeste games, telt tegen de tijd dat je het tegen Gwyn of Radagon en dergelijke opneemt, alle voortgang van de speler ergens mee als het gaat om het gevoel dat je jezelf bent. Ik heb een deel van de wereld in de problemen gebracht. Wat er ook gebeurt in tussenfilmpjes als de speler geen controle heeft, het uiteindelijke doel van games die zo fundamenteel gericht zijn op het vergaren van ongelooflijke macht en straatgeloof is om deze los te laten op een vijandige maar kwetsbare wereld.
Als het om de laatste noten van Cyberpunk 2077 ging, dacht CD Projekt RED daar echter anders over.
Om samen te vatten: buiten Phantom Liberty is geen enkel einde van Cyberpunk bijzonder vrolijk, wat, om eerlijk te zijn, heel erg in de geest van het genre ligt. Het relikwie dat in V’s hoofd zit, heeft Johnny Silverhand van Keanu Reeves in theorie weer tot leven gewekt als een soort digitale geest, maar in de praktijk is hij meer een digitale tumor. Zijn bestaan betekent dat onze hoofdpersoon, V, zal sterven. Het ‘gelukkigste’ einde in het vanillespel houdt in dat je Night City helemaal verlaat met de ruige nomade Panam, die misschien ooit iemand kent die kan helpen met V’s Johnny Silverhand-probleem. Het is hoopvol, maar op een oppervlakkige manier, tenzij je een romance met Panam hebt gehad. Het meest verhalende bevredigende einde is dat waarin V op een bloedige razernij door de Arasaka-toren mag gaan. Het eindigt met V die nog steeds op de drempel van de dood staat, maar op het punt staat een wilde overval in de ruimte te plegen voor fortuin en glorie. Je laat tenminste een mooi lijk achter.
Maar nu is er het nieuwe einde van Phantom Liberty, het einde dat daadwerkelijk de credits voorgoed doorrolt als het voorbij is. In Phantom Liberty krijgt V, om een lang en ingewikkeld verhaal kort mogelijk te houden, een andere uitweg uit hun hachelijke situatie door een overheidsagent genaamd Songbird: Help de president van de Nieuwe Verenigde Staten te redden nadat haar vliegtuig is neergestort in de uber-Libertarian bolwerk van Dogtown, rekruteer Idris Elba's gepensioneerde superspion Solomon Reed om te helpen en schakel de despotische leider Hansen uit. Doe dit, en de topwetenschappers van de NUSA zullen niet alleen V’s criminele lei schoonvegen, maar ook V’s Relic onder handen nemen.
Snel vooruit nadat veel mensen zijn gestorven, vinden er een aantal adembenemende verraad plaats en is Hansen dood. V en Songbird hebben een vrij gemeenschappelijk doel: ze willen zichzelf redden van een leven lang dienstbaarheid en dreigend onheil. Als zodanig kan de speler ervoor kiezen om achter Reeds rug om een dubbele deal te maken en er samen met Songbird op uit te trekken om een remedie te krijgen voor zowel hun aandoeningen als een nieuwe start in de laatste grens. Met alle capaciteiten van V en de grote cyberware-troef van Songbird in petto, lijkt het er vrij waarschijnlijk op dat ze het zullen redden.
Dat is wanneer het spel de curveball gooit. Nadat V en Songbird een geweldig vuurgevecht hebben gehad in een ruimtehaven en op een monorail zijn gesprongen naar een enkeltje vanaf de aarde, bekent Songbird in haar halfdode delirium dat er inderdaad een geneesmiddel op de maan wacht. Maar slechts één. Songbird gebruikt V om haar naar huis te brengen. Nadat ze flauwvalt, krijgt V de keuze: ze kunnen Songbird laten gaan, hun eigen weg naar vrijheid vinden in een van de vanille-eindes, of ze kunnen Solomon Reed bellen en Songbird inleveren.
Er zijn niet veel momenten van morele keuze in Telltale-stijl in Cyberpunk 2077, maar deze is bijzonder lelijk. Geen van beiden voelt zich goed in de nasleep, maar uiteindelijk heb ik ervoor gekozen om Reed te bellen. Er zat niet eens wrok in die beslissing, hoewel wrok begrijpelijk zou zijn. Er zijn zo weinig legitiem goede, betrouwbare mensen in de wereld van Cyberpunk 2077, en dat Songbird het leven van V meerdere keren op het spel heeft gezet, alleen maar om hen verlossing te ontzeggen op het moment van de waarheid, voelde als de laatste druppel. Ik was niet eens boos op Songbird omdat ze voor zichzelf zorgde. Ik was moe. Een heel specifieke smaak van vermoeidheid, een smaak die ik sinds de laatste dagen van ene Commander Shepard niet meer had gevoeld voor de hoofdpersoon van een game. De uitputting van het kijken naar een cyclus van geweld en hebzucht die zich keer op keer afspeelt, en het besef dat deze moet worden doorbroken.
Maar dat is wat videogames zijn, toch? Dat is wat het leven is, bij volmacht. Herhaling. Samenhang. Aanvaarding. En tot slot: meesterschap. En als de omstandigheden veranderen, herhaal dan totdat het nieuwe consistent wordt. Maar er is een conflict wanneer dat meesterschap moet leiden tot een moment van openbaring over de wereld buiten de speler en hoofdrolspeler. Commander Shepard van Mass Effect kan alle Banshees en Geth doden die ze willen, maar het beheersen van de Vanguard- of Engineer-klassen van het spel betekent niets als het gaat om het maken van een keuze voor het welzijn van het universum. Dat conflict is een groot deel van de reden waarom veel gamers op dat moment in opstand kwamen tegen dat einde. Of het nu bewust was of niet, gamers wilden dat hun beheersing van de gevechten in de game er toe zou doen als het tijd was om de melkweg te redden. Ondertussen wilde Bioware de emotionele investering van de speler in het sterrenstelsel bepalen om te bepalen hoe het het beste kon worden gered. Ne'er de twee zullen elkaar ontmoeten.
Naughty Dog daarentegen hanteerde die vastberaden obsessie met het doden van een uitweg uit een probleem tegen de speler in de Last of Us-spellen. Als je zo graag wilt doden, zullen jij en Joel/Ellie met het gewicht ervan moeten leven. Tegen de tijd dat TLOU 2 Ellie letterlijk op een leeg vagevuurstrand laat stranden en niemand meer kan vermoorden, is het al lang voorbij de tijd dat de speler klaar moet zijn met proberen een betere moordenaar te worden om een beter mens te worden. Dat punt zou harder aankomen als de speler meer controle zou hebben over waar Ellie vanaf daar naartoe gaat – of zelfs een paar uur eerder, toen ze eigenlijk de legitieme optie had om nog lang en gelukkig te leven. Toch is de bedoeling duidelijk, en het onvermogen om Ellie ervan te weerhouden de slechtste keuzes te maken, laat nog steeds een blijvende indruk achter.
En dus zat V tegenover Songbird met een keuze te maken. Ik heb Reed gebeld. Reed, die nog steeds een diepe genegenheid en sympathie koestert voor Songbird, en die belooft, als V haar uitlevert, haar in leven te houden en Songbirds belofte van genezing na te komen. Die scène is de laatste keer dat we Songbird zien, hoewel Reed V later verzekert dat ze nog leeft. Belangrijker nog is dat Reed zich aan zijn woord houdt, betekent dat Songbird de laatste persoon is waarvoor V ooit een moord zal moeten plegen. Ooit. De credits rollen, met een aftiteling die zo uit een Daniel Craig Bond-film had kunnen worden gerukt. Het is een sterk einde. Maar het is niet het einde.
Nadat hij wat tijd heeft genomen om zaken te regelen – Delamain’s AI redden, nog een laatste optreden spelen met Kerry Eurodyne, de nacht doorbrengen met V’s romantiekoptie (Judy, in het geval van mijn V) – komt Reed opnieuw bellen om een regeling te treffen. Het geneesmiddel is klaar. Maar voordat je wordt opgepakt, hebben jullie twee een ongemakkelijk gesprek bij een benzinestation terwijl hij zich voorbereidt om Night City in de achteruitkijkspiegel te zetten. Reeds One Last Mission is voorbij. Hij is ook moe. En terwijl hij wegrijdt, vrijblijvend over hoe de volgende stappen eruit zullen zien, voorspelt Johnny zijn toekomst: “Hij zal zichzelf ophangen.”
Johnny’s monoloog – en Keanu’s uitvoering ervan – is ongelooflijk, maar beklijvend. Reed is nu een man zonder doel, zijn nauwste relaties zijn nu non-starters. Als hij emotionele intelligentie had, zou hij zijn barmanvriend meenemen. Maar nee. Hij zal alleen zijn. Hij zal leeg zijn. En op die dag beseft hij het, omdat hij niemand anders kan doden, zegt Johnny, zal hij zelfmoord plegen.
Ik dacht hier ook over na na de verzending van Last of Us 2. Hoe ziet het leven van Ellie er precies uit als ze aan het einde van dat spel haar huis verlaat? Die vraag is waarom het een van de meest aangrijpende en holle eindes in alle games is. Ellie is in ieder geval niet suïcidaal. Ze staat rechtop, ze loopt en ze gaat het onbekende tegemoet, klaar voor alles. Maar ik ben niet jaloers op het werk van Naughty Dog, als ze besluiten het aan te pakken, in een poging Ellie een doel te vinden nu wraak geen optie is en meer doden uitputtend is. Meer dan een paar mensen hebben gesuggereerd dat dit is waar The Last of Us moet eindigen, en er valt daar niet veel meer over te zeggen. Ze hebben echter geen ongelijk; velen zeiden dit ook aan het einde van het originele spel. Wat doet een hoofdrolspeler in een AAA-videogame als macht niet langer het allerbelangrijkste is van het bestaan?
En dat is wat spelers te weten komen als Phantom Liberty eindigt.
V wordt uiteindelijk opgepikt door de NUSA om de relikwie te laten verwijderen. Johnny is boos omdat hij weer niets meer is, maar hij begrijpt het tenminste. En dus wordt V verdoofd en gaat onder het mes.
De operatie is succesvol, maar met een behoorlijk verbluffend neveneffect. Het verwijderen van de Relic heeft kennelijk permanente en substantiële schade aan de cyberware van V toegebracht, tot het punt dat als V ook maar een widget wilde installeren die hen de tijd en het weer liet zien, dit hun hele zenuwstelsel zou kunnen uitschakelen. Zo ging het allemaal, en V wordt wakker in een steriel NUSA-ziekenhuis, niet alleen volkomen machteloos, maar twee jaar later. Alle grote NPC’s, inclusief de liefdesbelangen van V, zijn verder gegaan. Vooral Judy is al een getrouwde professional en woont ver weg van Night City.
Wanneer V eindelijk goed genoeg kan lopen om terug te keren naar Night City, is hun eerste stop om te kijken of hun cyberware opnieuw kan worden geactiveerd door Vic de ripperdoc. Het is een no-go en de winkel van Vic is gekocht door wat lijkt op Night City's versie van Best Buy's Geek Squad. Als V daarna naar buiten stapt, worden ze tegengehouden door twee klootzakken die V ooit in pulled pork hadden kunnen veranderen door alleen maar naar ze te kijken. In plaats daarvan eindigt het met V die een vuist in het gezicht slaat en van een trap wordt gegooid.
Het geheel van Cyberpunk 2077 is meedogenloos en furieus op zoek geweest naar dit exacte moment, waarop V niet langer het gevaar loopt dat de Relic hen in een mum van tijd doodt. Missie volbracht. Nu kan de wereld als geheel hen met een cent doden. CDPR had het spel daar kunnen laten liggen, terwijl V in bittere ironie in de goot verdwaald was. In plaats daarvan krijgen we een sierbriefje, een van de sterkste uit de recente geschiedenis. V wordt gered door iemand die je niet eens echt in overweging neemt in het grote geheel van het verhaal van Cyberpunk: Misty, de overleden, geweldige ex van Jackie Welles. De laatste keer dat je haar ziet, is ze nog steeds een soort new-agey, hoofd-in-de-wolken-meisje dat op de frontoffice bij Vic werkt. Nu, twee jaar later, is ze iets harder, een beetje gothier, maar ze is ook iets dat we de hele game helemaal niet zien: barmhartig.
Wanneer V het dieptepunt bereikt, gaat Misty naast hen op de trap zitten, stoft ze af en praten ze. Over een heleboel dingen. Over de dode mensen onderweg. Over hoe rommelig Night City kan zijn. Over leven. Misty, die haar baan, haar vrienden en haar minnaar verloor, had twee jaar later een puinhoop op straat moeten zijn. Night City had haar moeten vernietigen. In plaats daarvan is ze op weg naar buiten, vastbesloten om in beweging te blijven, te blijven lopen en te blijven overleven. Er zijn geen zijmissies in Misty’s toekomst. Er zijn geen ruimteovervallen. Er is geen climax-worp met Adam Smasher. Er is gewoon leven. Misty moet de rest van haar leven leven als een van de doorsnee nobodies van Henry Hill. In tegenstelling tot Henry Hill is het, als Misty het zegt – zoals Erica Lindbeck het speelt – geen klaagzang. Het is een kans.
Velen hebben gesuggereerd dat het nieuwe einde van Phantom Liberty CDPR is die in direct gesprek met zichzelf staat, net zoals GTA V en Red Dead Redemption 2 gesprekken zijn met Rockstar. Alle drie voeren ze uiteindelijk hetzelfde gesprek, over de dingen die we in onszelf moeten doden bij het nastreven van de weerzinwekkende kracht die nodig is om in deze spellen te slagen. Zelfs terwijl ze buiten de wet leven, is elke hoofdrolspeler in deze spellen geketend aan verschillende, meer vage meesters, een zweep die zijn dienaren doodwerkt of hen tot tranen toe verveelt. Het verdienen van voldoende macht, geld en respect is in dit soort spellen nooit het doel, vooral niet in een spel dat nooit stopt.
Fantoom Vrijheid
Ze zijn zich er allemaal van bewust hoe leuk dat proces voor spelers kan zijn, maar er is iets ongelooflijk verdovends aan dat spelers blind kan maken voor alle andere dingen die games en het leven kunnen zijn, de verhalen die verteld kunnen worden. Het is een ongelooflijke kracht die na een tijdje niet meer als kracht aanvoelt, omdat er niets tegenover staat. Als al uw problemen kunnen worden opgelost met de nucleaire optie, welke sympathie of empathie is er dan met degenen die in de straal van de explosie hun brood moeten verdienen? Dat zorgt niet alleen voor een speelervaring waarbij onmogelijke vuurkracht niets meer betekent, maar een ervaring die de lat voor opwinding zo hoog legt dat de fundamentele mensheid er niet bij kan.
Dat biedt troost, vooral voor degenen voor wie videogames puur bedoeld zijn om te ontsnappen, en niet om verhalen te vertellen. Machtsfantasie vereist van nature nuance om schreeuwend te sterven. En dat zorgt ervoor dat een conclusie als Phantom Liberty des te specialer aanvoelt, iets dat qua toon veel dichter bij een Nier Automata lijkt dan welke andere misdaadsaga dan ook in de open wereld. Nier Automata eindigt, voor degenen die het niet weten, echt met een reeks offers: eerst de levens van de Android-hoofdrolspelers in het verhaal, en vervolgens de zuurverdiende opslaggegevens van de speler, om toekomstige spelers te helpen wier namen je wilt weet het nooit, maar wiens offers en aanmoediging je in staat stellen om als gemeenschap de onmogelijke taak van de aftiteling van het spel aan te gaan. Het stelt het nastreven van pure vuurkracht als een daad van opzettelijke psychologische verwaarlozing, en dat er een heel ander niveau van macht en mogelijkheden over jezelf en de wereld als geheel bestaat dat dit soort games negeert.
Een deel van de genialiteit van Cyberpunk: Edgerunners komt in feite voort uit de stilzwijgende wetenschap dat David en zijn team de mensheid steeds meer overboord moeten gooien om Night City-legendes te worden. De schoonheid van Phantom Liberty zit in het feit dat V de andere kant op moet gaan om te overleven, op zoek moet gaan naar iets nieuws en dat zo lang mogelijk vast moet houden zonder te liegen, bedriegen, verraden of moorden om het te krijgen. Dat is kracht die videogames normaal gesproken niet waarderen. Uiteindelijk prijst Phantom Liberty het als geen ander voordeel in het spel.
In de meest interessante delen van Cyberpunk 2077 probeert V iets op gang te brengen dat lijkt op een gemeenschap onder hun vrienden en collega's. De omstandigheden waarin je een Edgerunner bent, halen dat voortdurend weg. Uiteindelijk, na hun gesprek aan het einde van Phantom Liberty, neemt V afscheid van Misty, ze rijdt weg, en na een onzekere pauze loopt V weg in het kabaal van de mensheid, als een ander gezicht in de menigte, een lid van een gemeenschap die moet en zal absoluut een manier vinden om te overleven in het vagevuur. En dat is het gemakkelijkste deel. Nu is alles anders. Er is geen actie. V moet wachten, net als iedereen. V is een gemiddelde niemand. Ze krijgen het voorrecht om de rest van hun leven als een schnook te leven.
