LONDEN (Reuters) – Ooit geprezen als pioniers, worden sommige architecten van de opbouw van het Europese imperium nu geconfronteerd met een terugslag: demonstranten tegen racisme eisen dat hun nalatenschap opnieuw wordt bekeken en dat hun vaak imposante beelden worden afgebroken en naar de vuilnisbelt van de geschiedenis worden verwezen.
Mensen verzamelen zich rond een monument van de Zuidelijke generaal Robert E. Lee, een controversieel figuur in de geschiedenis van de VS, in Richmond, Virginia, VS, 10 juni 2020. Foto genomen op 10 juni 2020. REUTERS/Julia Rendleman
Van Cecil Rhodes in Engeland en kapitein James Cook in Australië tot Christopher Columbus in de Verenigde Staten en koning Leopold II in België: de imperialisten worden aangevallen, soms door de nakomelingen van degenen die ze ooit hebben gekoloniseerd.
De oorzaak? Een ingrijpende mondiale herwaardering van geschiedenis en racisme, veroorzaakt door de dood van George Floyd op 25 mei, een zwarte man die stierf nadat een politieagent uit Minneapolis bijna negen minuten lang op zijn nek knielde terwijl hij hem vasthield.
“Slavernij is nog steeds een zeer reële geschiedenis voor zwarte mensen – we leven nog steeds met de gevolgen ervan, met een raciale hiërarchie die zwarte mensen onderaan plaatst”, zegt Mary Ononokpono, die aan de Universiteit van Cambridge promoveert op de kwestie Brits-Biafra slavenhandel.
“Groot-Brittannië, Europa en Amerika – en Afrika – moeten hun geschiedenis onder ogen zien”, zei Ononokpono. “We hebben dringend behoefte aan een langverwachte en eerlijke discussie over de geschiedenis van de slavernij en de erfenis van verarming.”
Demonstranten hebben zondag in de Engelse stad Bristol een standbeeld van Edward Colston, een slavenhandelaar uit de 17e eeuw, neergehaald en in de haven gedumpt. Het is teruggevonden en zal in een museum worden geplaatst.
De woede is zo groot dat de beweging zich heeft verbreed en zich heeft gericht op kolonialisten, vorsten en ontdekkingsreizigers, die in sommige gevallen lokale bevolkingsgroepen over de hele wereld hebben vernietigd of tot slaaf gemaakt in de Europese strijd om imperium en schatten.
Het heeft ook het debat in de Verenigde Staten nieuw leven ingeblazen over symbolen die verband houden met de pro-slavernijconfederatie van het Zuiden.
Tegenstanders van de symbolen, waaronder monumenten, gedenktekens en de Zuidelijke vlag, beschouwen ze als emblemen van slavernij, racisme en Amerikaanse vreemdelingenhaat. Aanhangers zeggen dat ze het erfgoed en de cultuur van het Zuiden vertegenwoordigen en dienen als een gedenkteken voor de Zuidelijke slachtoffers tijdens de Burgeroorlog van 1861-65.
ZONDEN UIT HET VERLEDEN
Standbeelden zijn al lang omvergeworpen omdat de stromingen in de geschiedenis veranderen en rijken opkomen en ten onder gaan.
Slechts enkele dagen na de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring in 1776 gevelden revolutionairen een standbeeld van George III. Tijdens de Franse Revolutie werd Lodewijk XV afgebroken.
Josef Stalin sneuvelde in 1956 in Boedapest tijdens de Hongaarse Revolutie. Vladimir Lenin werd omvergeworpen toen eerst de Berlijnse Muur en daarna de Sovjet-Unie zelf afbrokkelde.
'IJzeren Felix' Dzerzjinski, de oprichter van wat later de KGB zou worden, werd in 1991 neergehaald buiten het KGB-hoofdkwartier in Moskou. In Bagdad werd het standbeeld van de Iraakse president Saddam Hoessein na de invasie in 2003 met hulp van Amerikaanse troepen geveld.
Moskou heeft zelfs een begraafplaats voor gevallen beelden: een museum bezaaid met de afbrokkelende helden van een gevallen supermacht.
Hoewel revoluties in historisch perspectief scherpe veranderingen kunnen inluiden, heeft de dood van één man zelden tot zoveel discussie geleid over racisme en de zonden uit het verleden – waar volgens veel zwarte mensen nog geen boete voor moet worden gedaan.
Sommigen vinden de vernietiging van beelden verontrustend.
De voormalige Australische premier Tony Abbott veroordeelde de eisen om een standbeeld van Rhodes op de Universiteit van Oxford neer te halen.
“Het neerhalen van standbeelden van helden uit het verleden is cultureel vandalisme van de ergste soort”, vertelde Abbott, een Rhodes Scholar, aan de Australian Financial Review. “We moeten leren van hun sterke en hun zwakke punten, maar we mogen nooit denken dat wij het laatste woord hebben in wijsheid en inzicht.”
Ook in Afrika is voorzichtigheid geboden.
Anthony Bouadi (30), een gids bij Cape Coast Castle in Ghana, waar slaven ooit in kerkers zonder ramen werden vastgehouden voordat ze over de Atlantische Oceaan werden gestuurd, zei dat het verkeerd was om beelden af te breken.
“Ze zouden een specifiek museum voor deze monumenten en standbeelden moeten hebben – een museum dat de geschiedenis van slaveneigenaren uitbeeldt,” zei Bouadi.
“De geschiedenis van de transatlantische slavenhandel is erg wreed, het is geen goede zaak. We moeten echter onthouden wat er in het verleden is gebeurd, zodat we niet herhalen wat er is gebeurd.”
NIET IEDEREEN WIL VERANDERING
In de Verenigde Staten begon de moderne beweging om Zuidelijke gedenktekens te verwijderen met de moord in 2015 op negen zwarte gelovigen in een kerk in Charleston, South Carolina, door een blanke supremacist.
De verontwaardiging over het bloedbad was voor de gouverneur van South Carolina aanleiding om een wetsvoorstel te ondertekenen dat de verwijdering van de Zuidelijke vlag van het terrein van het State House mogelijk maakte, en volgens een schatting van het Southern Poverty Law Center leidde dit tot de verwijdering van meer dan 100 andere Zuidelijke symbolen.
Maar de weerstand, zowel emotioneel als institutioneel, was hevig.
De geplande verwijdering van twee Zuidelijke standbeelden in Charlottesville, Virginia, in augustus 2017 leidde tot een dodelijk protest van blanke supremacisten in die stad.
Maandag heeft een rechter uit Virginia gouverneur Ralph Northam tijdelijk verboden een Zuidelijk monument in Richmond neer te halen.
De Amerikaanse president Donald Trump heeft woensdag elk voorstel afgewezen om de naam van Amerikaanse militaire bases die zijn vernoemd naar Zuidelijke leiders te hernoemen.
DE OORSPRONKELIJKE ZONDE VAN EUROPA?
In Groot-Brittannië werd zondag tijdens een antiracistisch protest in het centrum van Londen op een standbeeld van oorlogsleider Winston Churchill gekrabbeld met de woorden “was een racist” en obscene taal.
Premier Boris Johnson zei dat het ‘absurd en beschamend’ was dat een standbeeld van Churchill het risico liep te worden aangevallen, en dat we niet ‘mogen proberen ons verleden te bewerken of te censureren’.
De Italiaanse ontdekkingsreiziger en kolonialist Christopher Columbus werd dinsdag in Virginia neergehaald.
In de noordoostelijke Franse stad Lille heeft de verontwaardiging over de dood van Floyd nieuwe energie gegeven aan een campagne om een standbeeld te verwijderen van generaal Louis Faidherbe, die een rol speelde in de kolonisatie van Algerije in de jaren 1840 en gouverneur van Senegal was onder Napoleon III.
“Hij regeerde Senegal door middel van terreur, het platbranden van dorpen en het afslachten van mensen, maar ondanks dat wordt hij nog steeds verheerlijkt in Lille”, zegt Nicolas Butor, een activist voor Survie, dat het neokolonialisme in Frankrijk bestrijdt.
“We willen dat het Faidherbe-beeld uit de openbare ruimte wordt verwijderd. We moeten stoppen met het verheerlijken van racistische koloniale figuren”, zei Butor.
Londen heeft een herziening aangekondigd van straatnamen en standbeelden, waarvan er vele de snelle expansie van de Londense rijkdom en macht weerspiegelen op het hoogtepunt van het Britse imperium onder koningin Victoria.
‘Moordenaar’ en ‘racist’ stonden op een standbeeld van Victoria, die regeerde van 1837-1901, in de Engelse stad Leeds.
Dus wat is de oplossing?
Banksy, de straatkunstenaar uit Bristol, had één suggestie om de kloof over het standbeeld van Colston te overbruggen.
'We slepen hem uit het water, zetten hem terug op de sokkel, binden de kabel om zijn nek en laten een paar levensgrote bronzen beelden van demonstranten maken om hem naar beneden te trekken. Iedereen blij. Een beroemde dag herdacht. '
Aanvullende berichtgeving door Geert de Clercq en Richard Lough in Parijs, Alessandra Prentice in Dakar, Philip Blenkinsop in Brussel en Peter Szekely en Leela de Kretser in New York; Schrijven door Guy Faulconbridge; Bewerking door Mike Collett-White
